سردرگمی در انتخاب شغل
سردرگمی شغلی، چالشی است که غالبا سروکله‌اش در ابتدای مسیر شغلی پیدا می‌شود. زمانی که می‌خواهید برای خودتان آینده‌ای بسازید اما نمی‌دانید از چه راهی! در این شرایط معمولا هر چه بیشتر فکر می‌کنیم کمتر به نتیجه می‌رسیم و نهایتا هم هیچ اقدامی انجام نمی‌دهیم.
ممکن است در پشت این سردرگمیها، یک باور اشتباه، یک سؤال غلط، کمبود اطلاعات یا نداشتن دید کلی باشد. به همین خاطر مهم است که بتوانیم عمیق‌تر به مسئله نگاه کنیم. در این مواقع یک مشاور انتخاب شغل می‌تواند کمک کننده باشد و زاویه دید ما را بهبود بخشد.
البته بسیاری از اوقات مسئله‌هایی که موجب سردرگمی افراد می‌شوند مشابه هستند. برای همین در ادامه این مسائل رایج را بررسی و برای هر کدام راهکاری پیشنهاد دادهایم.
مسئله۱: اصلا نمی‌دانم به چه چیزی علاقه دارم
این مسئله ممکن است ناشی از کمبود آگاهی یا تجربه باشد که در میان دانشجویان یا کسانی که هنوز وارد بازار کار نشده‌اند بیشتر شایع است؛ برای مثال:
کم بودن شناخت ما از شغل‌ها:
تخصصی و پیچیده شدن بازار کار، تنوع و تعدد مشاغل بسیار بیشتر از پیش شده است. پس اگر شناختتان از مشاغل، در چند شغل معروف و رایج خلاصه می‌شود بهتر است اطلاعاتتان را افزایش داده و به بررسی مشاغل زیرشاخهای، تخصصیتر و جدیدتر بپردازید. خوشبختانه ویدیوهای بسیاری بر روی اینترنت هست که به معرفی شغل‌ها پرداخته‌اند. به غیر از آن، در شبکه اجتماعی لینکدین[1]LinkedIn می‌توانید از سؤالات تخصصیتر خود را از افراد مختصص در این شغل‌ها بپرسید.
کم بودن تجربه‌های ما:
اگرچه تا امروز احتمالا کارهایی را امتحان و تجاربی کسب کرده و به بخشی از علایق خود پی برده‌اید، اما فعالیت‌های بیشماری هستند که هنوز تجربه‌شان نکرده‌اید. بهتر است به موقعیتها نه نگویید و تجاربتان را گسترش دهید تا بتوانید علاقه‌مندی‌هایتان را بهتر بشناسید.
برای شناخت بهتر مشاغل و آشنایی با زمینه‌های جدید و تجربه فعالیت‌های تازه، راهکارهایی وجود دارد؛ مثلا:
پروژه‌های کناری:
پروژه‌های جانبی می‌توانند فرصتی مناسب برای گسترش تجارب و آشنایی بهتر با بازار کار باشد. حتی اگر مسئولیت‌های زیادی بر عهده دارید و زمان، انرژی و منابع مالی‌تان محدود است، این پروژه‌ها همچنان گزینه‌ای مناسب برای شما هستند. جالب است بدانید انجام پروژه‌های کناری یک استراتژی کارآمد برای تغییر شغل برای افراد شاغل هم به حساب می‌آید.
از زمان فراغتتان مثل شبها یا آخرهفته‌ها و تعطیلات استفاده کرده و به این پروژه‌ها بپردازید. این پروژه‌ها، تعهد و مسئولیت سنگین یا بلندمدتی ندارند، هزینه زیادی را به شما تحمیل نمی‌کنند و زمان و انرژی زیادی نمی‌برند؛ مثلا کارگاهها و دوره‌های آموزشی، کارهای پاره‌وقت یا داوطلبانه، کارآموزی یا کار آزمایشی، عضویت در یک گروه اجتماعی و … در زمینه‌های متنوع.
کشف ایده‌های جدید:
ممکن فکر کنید هیچ ایده‌ی خوبی برای انتخاب شغل ندارید. ولی واقعیت این است که همیشه می‌توانید ایده‌های خوبی را برای شروع پیدا کنید یا بسازید. برای این کار می‌توانید از نقشه ذهنی استفاده کنید. رسم یک نقشه ذهنی، سه مرحله دارد:
- موضوعتان را انتخاب کنید: این موضوع اصلی، در مرکز صفحه قرار می‌گیرد. برای انتخاب موضوع می‌توانید فعالیت‌های روزمره خود را به دقت رصد کنید و به دنبال چند احساس بگردید:
احساس روانی و درگیری مثبت (زمانی که به قدری از کاری لذت می‌برید که متوجه گذر زمان نمی‌شوید. سطح دشواری این فعالیت‌ها معمولا نه از سطح توانایی شما خیلی پایینتر است که حوصله‌تان را سر ببرد و نه انقدر بالاتر است که درمانده و مضطربتان کند.)
انرژی درونی و مثبت (زمانی که کاری بیشتر از انرژی‌ای که می‌گیرد، به شما انرژی می‌بخشد.) احساس خلاقیت (فعالیتی که خلاقیت شما را تحریک کرده و حین انجام آن، ایده‌های جدیدی به ذهنتان می‌رسد)
و احساساتی مثبت و اصیل از این دست. - نقشه ذهنیتان را رسم کنید: پنج یا شش چیزی که به ایده اصلی مربوط است را دور ایده مرکزی یادداشت کنید. حالا در مورد هر یک از کلمات این حلقه اولیه، کلمه‌هایی را که به ذهنتان می‌رسد یادداشت کنید و حلقه‌های دوم، سوم و چهارم را تشکیل دهید. آنقدر این کار را ادامه بدهید تا دیگر چیزی به ذهنتان نرسد. کلماتی که جذاب‌تر هستند را برای خودتان مشخص کنید..
*نکته: باید توجه کنید که مرحله یک و دو باید خیلی سریع انجام شوند. معمولا بین سه تا پنج دقیقه می‌توانید لایه‌هایتان را رسم کنید. این سرعت به شما کمک می‌کند خودسانسوری و فیلترهای منطقی را دور بزنید و به ایده‌هایی اصیل و تحریف نشده برسید. - ارتباط بسازید: از میان حلقه‌ها و کلماتی که رسم کرده‌اید، آن‌هایی را که برایتان جالبتر به نظر می‌رسد جدا کنید. این کلمات را کنار هم قرار دهید و بستری معنادار بسازید. ایده‌ای که بخشی از این کلمات را در خود جای می‌دهد و محقق می‌کند. این روش می‌تواند به شما ایده‌هایی خلاقانه و اولیه بدهد که ممکن است پتانسیل تبدیل شدن به یک شغل را داشته باشند.
اینجا عکس یک نمونه نقشه ذهنی (خودم اضافه می کنم)
مسئله ۲: من به چیزهای زیادی در زمینه‌های مختلف علاقه دارم
این مسئله مختص به زمانی است که کارهای زیادی در ذهنتان وجود دارد، همه آن‌ها برایتان جذاب هستند و نمی‌توانید یکی را انتخاب کنید. فراموش نکنید که قرار نیست همه علاقه‌مندی‌های شما در یک شغل محقق شوند. علاوه بر این، شاید همه علایق شما به قدری جدی نباشند که به یک کار تبدیل شوند. پس ممکن است برخی از آن‌ها را به شکل سرگرمی یا کارهای جانبی ادامه داد.
بنابراین برای حل این مسئله، می‌توانید لیستی از علاقه‌مندی‌های خود تهیه کرده و بعد آن‌ها را بر اساس اهمیت اولویت‌بندی کنید در این اولویت‌بندی می‌توانید متوجه شوید به چه کارهایی می‌توان به چشم یک شغل نگاه کرد و کدام فقط در حد یک سرگرمی بوده و برایتان چندان جدی نیستند.
به این منظور می‌توانید از مقاله معیارهای انتخاب شغل کمک گرفته و بررسی کنید در شرایط شما، کدام معیارها مهم‌تر هستند و هر کدام از موارد علاقه‌مندی کدام معیارها را دارد. این کار باعث می‌شود وضعیت برای شما شفاف‌تر شود. در این مرحله ممکن است به یک تصمیم برسید. اگر همچنان نمی‌توانید تصمیم بگیرید، از خودتان بپرسید، چه اطلاعات بیشتری نیاز دارید تا بتوانید تصمیم بگیرید؟ چگونه می‌توانید این اطلاعات را پیدا کنید؟.
توجه داشته باشید که غالبا اولویت‌بندیهای شما و معیارهایی که برایتان اهمیت دارند، در طول زمان و با کسب تجربه تغییر می‌کنند و روند خودشناسی و بررسی علایق و معیارها هرگز به پایان نمی‌رسد بلکه مدام تکمیل و تصحیح می‌شود. کافی است برای شناخت بهتر خودتان و کاوش کردن در موضوعات مختلف، بیشتر به خود فرصت دهید. درباره اولویت‌بندی علاقه‌مندی‌ها و انتخاب از بین آن‌ها، در مقاله راهنمای جامع انتخاب شغل، به طور کامل توضیح دادهایم.
مسئله ۳: من نمی‌دانم برای چه کاری ساخته شده‌ام. باید آن “یک کار” را پیدا کنم
یکی از باورهای اشتباه در مورد شغل ایده‌آل آن است که فکر می‌کنید برای انجام کاری زاده شده‌اید و قرار است انتخاب شغلتان، انتخابی برای همه عمر باشد. این باور، صحت ندارد؛ چراکه آینده شغلی شما بر اساس مجموعهای ست به هم پیوسته از استعدادهای شما، مهارتها و تجاربی که کسب می‌کنید، اتفاقات مهمی که سر راهتان قرار می‌گیرد و ارزشهایی که انتخاب می‌کنید و چندین معیار دیگر.
از این مجموعه گسترده، تنها استعداد، ذاتی است و تعداد کمی از افراد در دوران کودکی و نوجوانی، استعدادهای خود را شناسایی کرده و در مسیر شغلی مشخصی قرار می‌گیرند اما اکثریت دیگر، در طی زمان به انتخابهای خود می‌رسند.
البته شناخت و کشف یک استعداد به این معنی نیست که بفهمید که باید دقیقا در چه شغلی وارد شوید، زیرا یک استعداد معمولا می‌تواند در مشاغل متفاوتی به کار آید. از طرفی داشتن استعداد در یک زمینه، به این معنی نیست که در زمینه‌های دیگر نمی‌توانید موفق شوید.
نکته دیگری که باید به آن توجه کنید آن است که انتخاب شغل، انتخابی برای همه عمر نیست؛ چراکه علاقه‌ها، انگیزه‌ها، ارزش‌ها و مهارت‌های شما در طول زمان تغییر می‌کند، شناختتان از خودتان بیشتر می‌شود و به فراخور آن، شغل مناسب شما نیز تغییر می‌کند. آماده بودن برای تغییرات احتمالی آینده می‌تواند از اضطراب شما کاسته و انتخاب را برایتان کمی آسان کند.
مسئله ۴: من نمی‌دانم چه استعدادی دارم و باید وارد چه کاری بشوم؟
استعداد، توانایی ذاتی شما در یادگیری یک حوزه به خصوص است. برای یادگیری آنچه که در آن استعداد دارید، به زمان و تلاش کمتری نسبت به دیگران هم سطح خودتان (افرادی که از لحاظ سن، هوش، امکانات آموزشی و … تقریبا در سطح شما هستند) نیازمندید. برای مثال استعداد در ریاضی به این معناست که اگر همکلاسیهای شما برای یادگیری یک درس خاص از ریاضی نیاز به دو هفته تمرین و تلاش بسیار دارند، شما می‌توانید آن مبحث را در مدت یک هفته، با تلاشی به نسبت کمتر و به همان کیفیت یاد بگیرید. البته بهتر است بدانید در زمینهای که در آن توانمند هستید معمولا پای چند استعداد در میان است؛ مثلا استعداد بالا در زمینه ریاضی ناشی از استعداد منطقی، استعداد تجسم فضایی و … است که می‌تواند در زمینه‌های بسیاری به جز ریاضی هم استفاده شود.
استعداد تا حد زیادی ذاتی و غیرقابل کنترل است اما مهارت اینطور نیست. مهارت، اکتسابی است و از تلاش و تمرین زیاد در یک حوزه ناشی می‌شود. مهارت بالا می‌تواند بر استعدادِ پرورش نیافته، غلبه کند. برای مثال اگر استعداد شما در ریاضی بالا باشد اما آن را پرورش ندهید، به موفقیت جالب توجهی دست پیدا نمی‌کنید؛ ولی دوستتان با استعداد کمتر اما با تلاش و تمرین بسیار می‌تواند به مهارت رسیده و پیشرفت کند. توجه داشته باشید که معمولا مهارتها و علایق شما، در همان حوزه استعدادهایتان قرار دارند و کسب تجربه و مهارت در این این حوزه‌ها، می‌تواند شما را به چیرگی و زبردستی بالایی برساند.
با توجه به این توضیحات، ممکن است گاهی استعداد بالای خود را به معنای آسان بودن یک کار در نظر بگیرید و روی آن سرمایه‌گذاری نکنید. کاری که برای شما تا حدودی آسان است، ممکن است برای دیگران چالش برانگیز و دشوار باشد. بنابراین استعدادهایتان را فرصتی برای کسب مهارت و تسلط ببینید، نه یک توانایی بدیهی و در دسترس همه.
استعداد در یک زمینه، می‌تواند در مشاغل متفاوتی بروز کند. به همین دلیل، شناخت بهتر و دقیقتر استعدادهایتان به شما این امکان را می‌دهد که مشاغلی را انتخاب کنید که امکان استفاده از آن‌ها برایتان بیشتر شود. شناخت استعدادها می‌تواند در شخصی‌سازی و بازسازی شغلی نیز به شما کمک کنند.
رگ و ریشه‌های استعدادها را می‌شود در تجربه‌های گذشته جست‌وجو کرد. سؤالات زیر از وبسایت http://thecoach.ir در شناسایی استعدادهایتان به شما کمک می‌کند:
- در زمان کودکی چه کاری را خیلی خوب انجام می‌دادید؟
- بعد از انجام چه فعالیتِ هدفمندی احساس می‌کنید انرژی درونی‌تان خیلی بیشتر شده است؟
- چه زمانی و در حین انجام چه کاری احساس می‌کنید خود واقعیتان هستید؟
- چه کارهایی را ذاتا و بدون دریافت آموزش یا راهنمایی خاصی، خوب انجام می‌دهید؟
- معمولا چه چیزهایی توجه شما را به خودشان جلب می‌کنند؟
- چه چیزی را سریعتر از دیگران و زودتر از مسائل دیگر یاد می‌گیرید؟
- چه کارهای را فقط به خاطر علاقه انجام می‌دهید؟
- عاشق چه کارهایی هستید؟ در حین انجام چه کارهایی گذر زمان را حس نمی‌کنید؟ اگر هیچ محدودیتی وجود نداشت، همین حالا دوست داشتید به سراغ چه کاری بروید؟
- چه کارهایی را به صورت خودکار انجام می‌دهید و آن را در لیست وظایف روزمره‌تان نمی‌آورید؟
مسئله ۵: اگر اشتباه انتخاب کنم چی؟
علت ایجاد این مسئله می‌تواند نوع نگاه ما به شکست و ترسمان از وقوع آن باشد. ترس از شکست، بسیار رایج و یکی از موانع بزرگ در مسیر هر تلاشی به شمار می‌رود. این ترس باعث می‌شود مدام توقف کنیم و از ادامه دادن و تلاش دست بکشیم.
اگر چه ما تمام تلاشمان را می‌کنیم که انتخابهای بهتری داشته باشیم اما شکست همیشه قسمتی از مسیر و فرآیند انتخاب است. در فرآیند انتخاب شغل، باید مثل یک طراح یا مخترع عمل کرد و ایده‌ها و طرح‌های مختلف را امتحان کرد. بسیاری از این ایده‌ها، کار نخواهند کرد اما از هر آزمایش نتایج جدیدی بدست می‌آوریم که در طرح بعدی از آن استفاده می‌کنیم. (طراحان به این کار درست کردن پروتوتایپ یا نمونه آزمایشی می‌گویند) اگر بخواهیم شکست را از این فرآیند حذف کنیم، هیچ وقت نمی‌توانیم از نقطه اول شروع به حرکت کنیم. در واقع کسی که هرگز شکست نخورده، کسی است که هیچوقت راههای جدید را امتحان نکرده است.
برای تغییر نگاهتان به شکست و غلبه بر این ترس می‌توانید از این تمرین سه مرحله‌ای کمک بگیرید:
- شکست‌هایتان را یادداشت کنید: تمام شکست‌هایی را که داشته‌اید بنویسید، با هر شدت و تبعاتی. بازه زمانی این بازبینی می‌تواند یک ماه، شش ماه یا یک سال گذشته باشد. این کار را برای خودتان به عادتی تبدیل کرده و سعی کنید ماهی دو یا سه بار آن را انجام دهید.
- شکست‌هایتان را دسته‌بندی کنید: شکست‌هایی را که یادداشت کرده‌اید، در سه زیرمجموعه خرابکاریها، نقاط ضعف و فرصت‌هایی برای رشد طبقه‌بندی کنید.
خرابکاریها، مربوط به مواردی هستند که معمولا در آن‌ها شکست نمی‌خورید و این مورد، احتمالا یک اشتباه سهوی و اتفاقی بوده و دیگر رخ نمی‌دهد. خرابکاریها ریشه در نقص مهارت یا دانش ندارند. کافی است بابتشان عذرخواهی کنید، آن‌ها را بپذیرید و عبور کنید.
نقاط ضعف، شکست‌ها و اشتباهاتی هستند که مدام تکرار می‌شوند. این خطاها به فقدان یا نقص در یک مهارت یا یک حوزه دانش مرتبط می‌شوند. به احتمال زیاد علت این اشتباهات را میدانید و تاکنون برای رفع آن کارهایی انجام داده و پیشرفتهایی داشته‌اید. این را به خاطر داشته باشید که شکست بخشی از فرآیند پیشرفت شما و تقویت نقاط ضعفتان است.
فرصتهای رشد، شکست‌ها و اشتباهاتی هستند که غیرعمدی و سهوی نیستند و ریشه در مهارت ناکافی یا دانش محدود هم ندارند. این خطاها غیر منتظره و ناشی از یک اشتباه معنادار و قابل شناسایی در فرآیند انجام یک کار هستند و راه حلی برایشان وجود دارد. این دسته باید نقطه تمرکز اصلی شما باشد؛ چراکه قابل کنترل هستند و با بررسی و تحلیل آن‌ها می‌توانید از تکرار شدنشان جلوگیری کنید. - فرصتهای رشد را شناسایی کنید: شکست‌ها و خطاهای دسته سوم را بررسی کنید. علت اصلی شکست چه بوده؟ چه چیزی اشتباه پیش رفته؟ در این شکست فرصتی برای رشد و پیشرفت وجود دارد؟ آیا می‌توان از آن درسی گرفت؟ چه نقاط قوتی وجود دارد که می‌توان بر آن‌ها تمرکز کرد؟
مسئله ۶: شغلی پیدا نمی‌کنم که تمام انتظاراتم را برآورده کند
بخشی از این مسئله، ریشه در آن دارد که گاهی به دنبال گزینه‌ای هستیم که تمام انتظارات ما را برآورده کند و همه ویژگیهایی که از یک شغل می‌خواهیم را داشته باشد؛ اما در دنیای واقعی چنین گزینه‌ای وجود ندارد. هر انتخابی، مزیتها و نقصهای خودش را دارد و هیچ گزینه‌ای نیست که بتواند تمام آنچه می‌خواهید را در خود جای دهد.
از طرفی هر راهی که انتخاب کنید سختیها و چالشهای خاص خود را برایتان رقم میزند. این چالش‌ها نباید باعث شوند که تصور کنید به کلی انتخاب اشتباهی کرده‌اید. به خاطر داشته باشید که در مسیر انتخاب شغل، برد و باخت، تصمیم خوب یا انتخاب بد و پشیمانی وجود ندارد، بلکه همه چیز درباره یادگرفتن و پیشرفت است.
یادمان باشد همه چیز در کنترل ما نیست. کیفیت تصمیم‌گیری، ارتباطی به کیفیت نتیجه آن ندارد. حتی یک تصمیم‌گیری منطقی و حساب‌شده نیز ممکن است نتیجه نامطلوبی داشته باشد. مهم این است که روی کیفیت و دقت تصمیم‌گیری خود تمرکز کنید. اما فراموش نکنید که هرگز نمی‌توان از چالش و سختی اجتناب کرد یا انتخابی کامل و بی‌نقص داشت. چنین انتظاری، گاهی می‌تواند یکی از دلایل ترس از شکست هم باشد.
شاید بتوان ریشه این باور را در کمال‌گرایی جست‌وجو کرد. کمال‌گرایی افراطی معضلی رایج و آسیب‌زننده است؛ و این آسیب زمانی افزایش پیدا می‌کند که فرد آن را نکته‌ای مثبت و قابل ستایش می‌داند. برای مطالعه بیشتر در مورد تمایز کمال‌گرایی مثبت از منفی و چگونگی حل این مشکل، می‌توانید از کتاب غلبه بر کمالخواهی کمک بگیرید. البته وبسایت ریسلف، خلاصه این کتاب را به شکل یک تمرین ۱۸ مرحله‌ای آورده است که مطالعه آن هم می‌تواند برای شما مفید باشد.
در نهایت باید توجه داشت که فرآیند انتخاب شغل، در مجموع مسیری پیچیده است و سردرگمیها و ابهامات زیادی به همراه دارد؛ در این مقاله برخی از شکل‌های رایج سردرگمیها را بررسی کردیم تا راهکاری برای بیرون آمدن از این وضعیت پیدا کنید. اما نکته مهم این است که تسلیم نشوید، مسائل خود را بررسی کنید، از دیگران کمک بگیرید، علل آن‌ها را بیابید و حلشان کنید. تا زمانی که قدمی برندارید هیچ ابهامی برطرف و هیچ سردرگمی‌ای حل نخواهد شد.
پی‌نوشت‌ها [ + ]
نظر شما چیست؟